Naar aanleiding van '90 jaar later' organiseert het In Flanders Fields Museum in Ieper op 30 april en 1 mei een literair festival met daarbij aandacht voor de Eerste Wereldoorlog in de jeugdliteratuur. Naast Michael Morpurgo, Geert Spillebeen, Jaak Dreesen, Martha Heesen e.a., is Marita De Sterck een van de deelnemende auteurs. In haar nieuwe adolescentenroman Met huid en haar, op 20 april nog bekroond met een Nederlandse Zilveren Zoen, wordt de Groote Oorlog een beslissend gebeuren in een boeiende Vlaamse familiesaga.

Met huid en haar is geen historische roman geworden, en al evenmin een journalistieke zoektocht naar feiten, data en protagonisten. In een nieuwsoortige 'jongerenstreekroman' plaatst Marita De Sterck vier generaties tegen een achtergrond waarin de oorlogen van de voorbije eeuw, 9/11, en de nasleep ervan manifest of dreigend aanwezig zijn. In een nauwkeurig uitgekiende compositie, waarin heden en verleden elkaar afwisselen, vertelt ze hoe de beklemmende angst voor zinloos geweld levens verknoeit, relaties vertroebelt, gevoelens verlamt en zelfs weleens alle hoop en zekerheid ontneemt.

Joppe is erg verknocht aan zijn bokkige overgrootvader Tist, en aan diens epische verhalen over toen. Als Tist ziek wordt, net op het moment dat zijn ouders even op reis zijn, is dat een streep door zijn rekening. De voorbereiding van een vredesdemonstratie tegen de oorlog in Irak én een ontluikende romance komen algauw in het gedrang. Hij laveert dan maar tussen het ziekbed van de koppige, veeleisende maar intrigerende oude man, het café waar zijn maten spectaculaire stunts bedenken voor de vredesoptocht en de hunkering naar de fascinerende Alya. Met Tist gaat het intussen fysiek van kwaad naar erger. Maar met die aftakeling verbrokkelt ook stilaan zijn ondoordringbaar pantser, zijn hardnekkige bescherming tegen de pijn, het verdriet en het oeverloze gemis, die gingen niet meer over sinds die dag in 1917, toen zijn kleine zusje Trieneke van honger en ellende doodging en zijn geadoreerde moeder als een gekwetst moederdier voor eeuwig rond ging dwalen. Met een haast waanzinnige verbetenheid stortte Tist zich daarna in de modder van de loopgraven ("Tist zocht de dood maar die wou hem niet hebben") en vocht als een duivel in een wijwatervat "voor mijn moeder, voor mijn zuster". Ook na die oorlog blijft hij op de vlucht voor affectie en verbondenheid, voor "dat machteloze, grenzeloze houden van, dat een mens een leven lang bang maakte"; geen vrouw, en zeker geen kind in zijn leven, want "ze vallen als vliegen, van het ene moment op het andere".

Beetje bij beetje krijg je, samen met Joppe, een zicht op een duister verleden van een familie als "een ordeloze kast vol geheimen en stiltes". De twee verhaallagen vallen ten slotte perfect samen en de drie resterende generaties vinden elkaar aarzelend in een bijzonder aangrijpende, goed gedoseerde toenaderingsscène.

Met huid en haar is een knap geconstrueerd boek. De Sterck zette haar verhaallijnen vakkundig uit en hield ze behendig in de hand. Heden en verleden kregen een eigen ritme en taalregister mee, die meestal consequent en overtuigend worden volgehouden: het vrij authentieke hedendaagse jongerenidioom van de ik-verteller en het plastische Vlaams in de verhalen van vroeger lopen doorgaans vlotjes in elkaar over. Hoewel: een bijna honderdjarige Vlaamse bonk hoor ik niet meteen "werk ze!" roepen om een kleinzoon tot ijver aan te moedigen...

Het personage van Tist komt fors uit de verf: een koppige, grimmige einzelgänger ("koppiger dan de Duvel die hij drinkt"), met zijn aan het front gehavende "patattenneus" en zelfvertrouwen, die, met het einde in zicht, langzaamaan ontdooit. Tegelijk een entertainer en rasverteller, net als zijn vader, van wie hij leerde hoe je als kleermaker je klanten kunt inpakken met rijkelijke stoffen en wijdlopige vertelsels. Het boek zit dan ook boordevol overtuigend en zintuiglijk vertelde verhalen: over zotte Sus, bijvoorbeeld, "zo zot als een achterdeur", de bok die Tist ooit op de jaarmarkt had gewonnen. Of over de bottenmadam en de pekduivels, die kleine kinderen het slib van de donkere rivier insleuren en ze met huid en haar verslinden. Soms voel je de schrijfdocente De Sterck aan het werk en wordt een en ander te rationeel en bedacht ingezet: wanneer zo'n verhaal al te nadrukkelijk gerepeteerd wordt, bijvoorbeeld, en als spitsvondige profetische rode draad wordt uitgesponnen. Ook de bonsais van Joppes moeder en de djembé van Alya als symbolen voor nieuw leven lijken me wat al te doorzichtig en kunstmatig . Het leidmotief, 'met huid en haar', duikt te pas en te onpas op en de functionaliteit ervan is niet steeds duidelijk. Minder zou, alweer, meer geweest zijn.

En toch is Met huid en haar een aangrijpend en geloofwaardig boek dat, meer dan vorige romans van Marita De Sterck, boeit, ontroert, meesleept en aan het denken zet.

Masquer le texte

Op woensdag 20 april wordt in Nederland de Gouden Zoen uitgereikt voor het mooiste boek uit 2004 voor lezers van 12 tot 16 jaar. Op de nominatielijst staan vier romans, die allemaal gaan over de verkenning van de eigen identiteit: Tobbe van Mikael Engström (Van Goor), Negen open armen van Benny Lindelauf (Querido), Lucy XXL van Sherri L. Smith (Gottmer) en Met huid en haar van Marita de Sterck (Querido). Het zijn verhalen over thuiskomen bij jezelf en de moed vinden om de confrontatie met de buitenwereld aan te gaan. Marita de Sterck kreeg in 2001 al een Gouden Zoen voor Wild Vlees , een verhaal waarin, net als in Met huid en haar , verschillende generaties met elkaar geconfronteerd worden en waarin de grootvader een cruciale rol speelt. Wild Vlees is een vakkundig opgebouwd verhaal waarin de verschillende stappen in een groei- en rouwproces in duidelijk afgebakende fasen aan bod komen. Dat nette, stapsgewijze afwikkelen van de emotionele ontwikkeling van de personages heeft iets afstandelijks, iets kouds. De onverwachte passie en warmte die Met huid en haar doorstromen, slaan je dan ook even uit het lood. Nooit eerder dook De Sterck zo diep in de ziel van haar personages, nooit eerder heeft ze zo precies de toon en het ritme van hun wezen weten te treffen. Ze sleurt je met huid en haar mee in een ontroerende vertelling over de angst om lief te hebben.

,,Tist is een betweter, een lastpak, een keikop! Hij is nog koppiger dan het bier waar hij zo gek op is: Duvel. Hij is geen gewone grootvader, geen gewone overgrootvader. Niemand noemt hem opa, bompa, overopa of wat dan ook. Voor Tist geen koosnaampjes. Tist is Tist.'' Van alle grootvaders die De Sterck tot leven heeft geroepen, is hij tegelijk de hardste en kwetsbaarste. Zijn leven lang worstelt hij met zijn emoties, probeert hij zijn harnas intact te houden. Zijn geliefden lopen zich bijna stuk op zijn hardheid, maar ze blijven terugkeren, want grootvader is ook een verteller. Hoe vaak hij de deuren naar zijn hart ook met geweld dichtslaat, door zijn gepassioneerde verhalen waaien ze keer op keer weer open.

Het verhaal speelt afwisselend in het heden en het verleden. Niet alleen worden op die manier de levens van verschillende generaties op een logische manier met elkaar vervlochten, we krijgen ook een beeld van de verwoestende impact van politieke en economische gebeurtenissen op het leven van alledag.

De verteller, Joppe, volgt een verpleegopleiding. Dat maakt hem tot de geschikte persoon om tijdens de vakantie van zijn ouders de zorg voor de eigengereide Tist op zich te nemen. Joppe kan het goed vinden met zijn grootvader, maar het komt hem slecht uit dat die zijn aandacht opeist net nu hij bezig is met een bijzondere actie voor een vredesdemonstratie. Een actie waarmee hij het hart van de mooie Alya hoopt te winnen.

Maar het blijkt een uitgelezen moment te zijn om dieper door te dringen tot de man wiens verhalen hem altijd hebben gefascineerd. Joppe weet dat Tist meer verzwijgt dan hij vertelt. Zijn zwijgen klinkt bij momenten luider dan zijn verhalen. Joppes engagement voor de vredesdemonstratie voert grootvader terug naar twee grote oorlogen en zijn onvermogen om vrede te vinden.

Het verhaal maakt een sprong naar het begin van de twintigste eeuw. Toon, taal en ritme veranderen. Het leven verloopt iets bezadigder dan ons jachtige bestaan, maar de liefde tussen man en vrouw, en de liefde voor de kinderen zijn van alle tijden. Tists vader is kleermaker en verteller: ,,Tist liep warm als hij vertelde, maar vader stond echt van kop tot teen in vuur en vlam. Pa verovert er de mooiste vrouw uit de streek mee. De Sterck beschrijft het tedere reilen en zeilen van dit gezin, waarin vader en moeder samen voor financiële en emotionele veiligheid zorgen. Een mooi gezin dat volop kansen biedt om uit te groeien tot de beste mens die je kunt zijn. Maar de oorlog is een wrede spelbreker. Alles wat zeker was, wordt onzeker. De Sterck maakt de toenemende honger en kou voelbaar in haar aangrijpende beschrijving van angst en machteloosheid. Je kijkt met de volwassenen toe hoe de jongste kinderen steeds krachtelozer worden. Tist en zijn vader zijn vertellers, maar het zijn ook sensuele mannen. Hun lichaam heeft een geheugen, het onthoudt elke omhelzing, maar ook de leegte die ervoor in de plaats komt. Wanneer Tist zijn jongste zusje verliest, verdwaalt zijn moeder in haar verdriet. Die tragische gebeurtenis is bepalend voor Tists visie op het leven: ,,Zijn ziel zingt eeuwig en altijd hetzelfde liedje over een klein dorp bij een grijze rivier, over jaarmarkten en oorlogen. Een wanhopige Tist laat zich inlijven bij het leger, maar alle gruwelen waarvan hij getuige is, vallen in het niet bij wat hij thuis heeft gezien. Hij zoekt wanhopig naar de dood, maar de dood wil hem niet en de buitenwereld bejubelt zijn heldhaftigheid. De binnen- en de buitenkant van Tist passen even slecht op elkaar als zijn in de oorlog verminkte neus op zijn gezicht past.

De jaren verstrijken. Tist probeert manhaftig zijn veel te grote hart gesloten te houden, hij durft zich niet over te leveren aan ,,dat machteloze, grenzeloze houden van, dat een mens een leven lang bang maakte. Zijn afwijzende houding heeft een verwoestend effect. Je leest hoe zijn onvermogen tot onvoorwaardelijke liefde zijn zoon en kleinzoon klein en onzeker maakt. Hoe ze net als Tist de woede uit hun lijf naar boven moeten jagen om te overleven. En hoe ze een na een het huis verlaten, met alleen de kleren die ze dragen en enkele foto's. Die foto's symboliseren hoe elk personage ondanks zijn woede en frustratie zit vastgeklonken aan zijn voorgeschiedenis, of sterker nog, zich de geschiedenis op een onhandige en ook eenzame manier toe-eigent.

In de passages die zich nu afspelen, zien we hoe de oude man stukje bij beetje van het leven, maar ook van zijn angsten wordt verlost. ,,Je kunt pas vergeven als je zelf niet meer wankelt, lees je ergens in dit boek. Terwijl Tist lichamelijk aftakelt, ondergaat hij psychologisch een soort van verjongingsproces. Stukje bij beetje vindt hij de jongen terug die hij was, een jongen die alle mogelijkheden had om de beste en meest liefdevolle mens te worden die hij kon zijn. Eindelijk is hij in staat om zichzelf te vergeven en zich te geven. Zo krijgt zijn zoon op de valreep de kans om een jongen te zijn, een kind van zijn vader, heel even zo dichtbij dat zijn lichaam het voor altijd zal onthouden. De verpletterende kracht van de woede maakt plaats voor de genezende kracht van de erkenning. Drie mannen, drie jongens, zoons en vaders; hun onderlinge band wordt bevestigd door foto's naast elkaar te leggen. Ze zijn uiterlijk en innerlijk met elkaar verbonden.

,,Wat als deze nieuwe Tist wat eerder op de proppen was gekomen? vraagt Joppe zich af. Hoe vaak hebben hij en zijn vader zich een andere voorgeschiedenis en een andere familie gewenst, ,,een eenvoudig en warm nest, een familie als die van mijn moeder, met een gewone vader en moeder, een stel vriendelijk kibbelende broers en zussen, gewone grootouders, niet die ordeloze kast vol geheimen en stiltes.

Maar het is duidelijk dat Tist, die zijn hele leven lang mensen verloren heeft, zijn liefde pas voluit kan laten blijken wanneer hij klaar is om los te laten, op een ogenblik dat niemand hem nog kan ontvallen.

Met huid en haar vertelt hoe het leven van elk mens verankerd is in een rijke voorgeschiedenis. Wie zichzelf wil vinden en met volle kracht vooruit wil, moet de confrontatie met de kwelduivels aangaan die van de ene generatie op de andere worden doorgegeven. En zonder wankelen vergeven. Marita de Sterck toont zich een gepassioneerd verteller, ze helpt je moeiteloos over te schakelen van heden naar verleden; Met huid en haar is een boek waarin lezers van verschillende generaties zichzelf en elkaar kunnen vinden in een rijke, kleurrijke en gevoelvolle familiegeschiedenis.

DE AUTEUR Marita de Sterck (1955) werkt als docente jeugdliteratuur en antropologie aan de Bibliotheekschool in Gent. Ze geeft ook schrijfles aan jongeren. Ze publiceerde boeken voor verschillende leeftijden. Het bekendst zijn haar jeugdromans Splinters, Wild vlees en Op kot.

Masquer le texte

Oorlog en liefde. De titel van deze jeugdroman verwijst naar beide: in de oorlog wordt de mens met huid en haar verslonden, in de liefde zou je hetzelfde willen doen, op volledig andere wijze natuurlijk. De frase 'met huid en haar' duikt vaak op in deze roman, en huid en haar, als delen van het lichaam, vormen belangrijke sleutelmotieven. Marita de Sterck weet het lichamelijke aanvoelen van oorlog en liefde heel aanschouwelijk uit te beelden. Werkelijk "zintuiglijk schrijven", zoals ze het zelf noemt (in een artikel met dezelfde titel als deze roman, in het doe-boek Vingeroefeningen, Afijn 2003).

De roman bevat twee tijdlijnen, die elkaar afwisselen in korte hoofdstukken. In een eerste periode, van maart tot augustus 2003, volgen we de 18-jarige Joppe terwijl hij zorgt voor zijn stervende overgrootvader Tist. De tweede tijdlijn is een historische, van 1913 tot 1967, het verhaal van Tists dramatische leven. Tist vecht in de Eerste Wereldoorlog, en verliest zijn jonge zus in de hongersnood. Beide ervaringen tekenen hem, maken hem tot een stuurse eenling die het zijn familie niet makkelijk maakt. De levens van zijn zoon Pol en kleinzoon Lex zijn ook nauw verbonden met oorlogen. In 2003 organiseert Joppe een demonstratie tegen de nakende oorlog in Irak, hoewel die niet met naam wordt genoemd. Tist belandt in een crisis wanneer hij ziet dat Joppe opgepakt wordt door de politie. Vanaf dan volgen we Tists aftakeling, hoe hij langzaam sterft, hoe hij liefdevol verzorgd wordt door Joppe en andere familieleden, hoe er een verzoening plaatsvindt met Lex, hoe Lex het grote familiegeheim te weten komt. Tussendoor krijgen we ook het verhaal van Joppes liefde voor Alya.

Met huid en haar is een knap opgebouwde roman waarin, naast het geslaagde "zintuiglijk schrijven", ook aanstekelijk verteld wordt. De evocatie van Tists jeugd is bijzonder geslaagd en rijk, met verhalen over de knepen van het kleermakersambacht, de warmte van de familie, de zotte bok Sus, de kilheid bij de dood van Tists zusje, de gruwel van het slagveld. Ook het andere eind van Tists leven, zijn langzame aftakeling en de verzoening binnen de familie, wordt mooi, en ontroerend, neergezet. De auteur vertelt uiteindelijk zo aanstekelijk dat het boek propvol wordt, met teveel verhalen, teveel levenswijsheden, teveel nadrukkelijke wendingen. Een ander minpunt is dat het allemaal niet zo nieuw, en zelfs een beetje modieus is. Het is opnieuw een roman over de oorlogservaringen van de oudere generaties, nogmaals een pleidooi voor aandacht en zorg tussen ouderen en jongeren, alweer een boek over een familiegeheim dat op het sterfbed opgehelderd wordt, een zoveelste verhaal dat de aandacht vestigt op de oneindige, veranderlijke stroom van verhalen dat een mensenleven is. Maar deze minpunten worden gecompenseerd door de goede structuur en de prettige stijl. [Chris Bulcaen] Masquer le texte

Joppes overgrootvader Tist wordt bijna honderd jaar, maar zijn gezondheidstoestand gaat snel achteruit. Joppe (18, ik-figuur) besluit om zoveel mogelijk voor hem te zorgen. Tist is de centrale figuur in een familie waar, vooral bij de mannen, stijfkoppigheid troef is. Tussen Tist en Joppes vader Lex is veel nog niet uitgesproken: welke geheimen draagt Tist al zijn hele leven met zich mee, wie is de eigenlijke vader van Lex, wat heeft Tist als kind meegemaakt in de Eerste Wereldoorlog dat hem nu nog zo angstig maakt? Tussen het verzorgen door organiseert Joppe met vrienden een grote vredesdemonstratie en wordt hij tot over zijn oren verliefd op Alya, die maar niet voor hem wil (kan) kiezen. Het verhaal pendelt per hoofdstuk van de periode voor en na de Eerste Wereldoorlog naar het heden, de periode maart-augustus 2003. Het verhaal is geschreven in een meeslepende, beklemmende, betoverend poëtische taal en geeft mondjesmaat zijn intens beleefde, met veel geheimen omgeven, dramatiek vrij. De auteur, bekend van en veelgeprezen voor haar eerdere werk, heeft aan haar oeuvre een juweel toegevoegd: over vergeten en herinneren, over vaders en zonen, over vrouwelijke oerkracht, over leven, sterven en liefhebben. Winnaar van een Zilveren Zoen 2005. Vanaf ca. 14 jaar. Masquer le texte

Tijdens de vakantie van zijn ouders houden Joppe en zijn vrienden een vredesdemonstratie. Joppe zou het liefst al zijn energie in deze demonstratie steken, maar hij heeft daarnaast ook nog de verantwoordelijkheid over zijn overgrootvader Tist, een man die zijn laatste maanden op aarde uitzit. En dan is er nog Alya, het meisje waar hij al een tijdje van droomt, die nu dichterbij hem komt te staan.
Dat is het verhaal zoals het zich afspeelt in het nu (2003). Parallel met deze lijn loopt ook nog het verhaal van Tist, beginnend in 1913. Deze tweede verhaallijn omschrijft de twee Grote Oorlogen en het grote (on-)geluk van de familie van Joppe.
Deze roman heeft een strakke compositie, met afwisselend een hoofdstuk in het heden en in het verleden, maar beiden zijn subtiel verweven. Soms komt een voorwerp, een anekdote terug in het heden die je net daarvoor geïntroduceerd kreeg in de andere verhaallijn. In de verhaallijn uit het verleden speelt de auteur met volkse uitdrukkingen, waar ze in het heden kiest voor de modieuzere ik-verteller en hedendaagse jongerentaal.
Net zoals Joppe het familieverhaal maar mondjesmaat verteld krijgt door zijn overgrootvader Tist, zo krijgt ook de lezer stukje bij beetje een beter zicht op de vele gebeurtenissen die aan Joppes leven vooraf gingen. Ook de personages zijn goed uitgewerkt, gaandeweg wordt ook de familieband duidelijker. Joppe heeft bijvoorbeeld dezelfde koppigheid als zijn overgrootvader. Elk personage wordt zeer menselijk en herkenbaar weergegeven.
'Met huid en haar' is een boek over vaders en zonen, over vriendschap en oorlog, over het leven en de dood. Deze toch wel zwaarwichtige thema’s zijn aanwezig, maar zijn niet belastend voor het verhaal. De schrijfster slaagt erin om alles desondanks tot een luchtig (maar beklijvend) geheel te verweven. Marita de Sterck bewijst in dit boek nogmaals dat ze een meester is in het vertellen.
Masquer le texte