Italo Calvino opende zijn essaybundel Waarom zou je de klassieken lezen met een handige reeks definities, ideaal om af te vinken. Als we alleen al kijken naar stellingen als “Klassieken zijn werken die nooit ophouden te zeggen wat ze te zeggen hebben” en “Klassiek is datgene wat blijft doorklinken als achtergrondgeluid ook daar waar een actualiteit heerst die totaal onverenigbaar is met al het andere” kunnen we stellen dat De stenen engel uit 1964 een klassieker is.

Alleen wil dat doorklinken buiten Canada niet echt lukken. Daar is de roman vaste prik op leeslijsten, elders in de wereld behoort De stenen engel niet tot de canon. Margaret Laurence (1926-1987) maakt ook in België geen deel uit van het gesprek, ook al is dit de derde keer dat een Nederlandse uitgeverij het probeert. Voor deze gelegenheid poetste vertaalster Edith van Dijk haar vertaling uit 1987 op. Haar liefdevolle aandacht wordt een enkele keer tenietgedaan door een onachtzame redacteur - een kniesoor die daarover valt.

Bij het lezen van De stenen engel is de associatie met Stoner van John Williams snel gemaakt: beide romans richten een monument op voor een klein, onopvallend leven. We volgen de personages William Stoner en Hagar Shipley telkens van wieg tot graf. Twee wezenlijke verschillen echter: Stoner is een volgzame man, Hagar een boze vrouw. “ Do not go gentle into that good night. Rage, rage against the dying of the light .” Laurence is trefzeker in elk detail, tot aan de keuze van dit motto (van Dylan Thomas) toe. Als negentigjarige is Hagar nog lang niet klaar met het leven en weigert ze halsstarrig elke toegeving aan de dood.

Bon vivant

Met meer tijd om op terug te blikken dan zich op te verheugen, vertelt Hagar haar levensverhaal. Ze spaart niemand, zichzelf al helemaal niet. Geboren eind negentiende eeuw als derde kind - en enig meisje - in het gezin van kruidenier Currie, gaat het al in het kraambed mis. Wat volgt, is een leven dat bij voorbaat uitgestippeld lijkt. Ze mag dan een sieraad zijn voor de goede naam van vader, ondanks behoorlijke schoolresultaten smoort hij haar droom om onderwijzeres te worden meteen in de kiem. Daarop wijst zij elke man af die haar vader huwbaar acht. Trouwen doet ze uiteindelijk met Bram Shipley, een lokale bon vivant.

De stenen engel is een verhaal op twee sporen. Er is het verleden waar Hagar gretig en niet zonder ironische uithalen over vertelt. En er is het moeizame heden, waar de oude vrouw kijvend en wel overgeleverd is aan de nukken van een haperend lichaam en een kaduuk kortetermijngeheugen. “Als ik in de spiegel kijk en dat veranderende omhulsel waarin ik huis negeer, dan zie ik (…) dezelfde donkere ogen als vroeger toen ik me zelf begon te ontdekken.”

Laurence schrijft lucide over de laatste fase van een mensenleven. In een brief aan collega-auteur Adele Wiseman berichtte ze in 1957 al over de vrouw die uit zou groeien tot Hagar. “Ik denk dat de geboorte de grootste ervaring is in het leven, net tot aan het einde, en daarna is de dood de grootste ervaring. (…) Ik stel me een erg oude vrouw voor die weet dat ze stervende is, en die het medeleven en de zorgen van haar familie verafschuwt en betreurt, omdat ze weet dat zij denken dat ze haar verstand kwijt is en ze nooit zullen beseffen met welke enorme opwinding - deels angst en deels geestdrift - ze beweegt naar een groots en onvermijdelijk einde.”

Die onwetende familie is Hagars lijdzame zoon Marvin en diens bemoeizuchtige vrouw Doris. Zij ondergaan als mantelzorgers dagelijks de toorn van de oude dame en moeten toekijken hoe ze haar verzet opdrijft tot aan een hachelijke ontsnapping uit het verpleeghuis waar ze haar ten einde raad hadden ondergebracht. Laurence weet onderlinge verhoudingen tot in de kleinste atmosferische schommelingen te beschrijven, maar wat onuitgesproken blijft tussen moeder en zoon maakt de roman echt beklijvend.

In 1972 publiceerde de jonge Margaret Atwood een gids voor de (Engelstalige) Canadese literatuur. De titel die ze koos voor het boek, is ook het woord waarmee ze haar vaderlandse letteren wil typeren: Survival . Als ultieme voorbeeld droeg ze De stenen engel aan. Als deze roman één ding verdient, is het dat wel: overleven. Dankzij All fours was de zomer van 2024 die van de perimenopauze. Laat dit de zomer worden van boze oude vrouwen.

MARGARET LAURENCEDe stenen engelVertaald door Edith van Dijk, Cossee, 316 blz., € 26,99 (e-boek € 14,99)

De geboorteplaats van deze beroemde Canadese schrijfster (1926-1987), Neepawa in de staat Manitoba, stond model voor "Manawaka", het prairiestadje met een immigrantenbevolking dat als locatie dient. "The stone angel" (1964) is het eerste deel van een vierdelige serie vrouwenportretten, het vijfde boek bestaat uit verhalen. Hagar Shipley is de 90-jarige hoofdpersoon, die heden en verleden met elkaar verweeft en verwart. Geconfronteerd met ouderdomskwalen leidt zij een hulpbehoevend bestaan in het huis van haar zoon en diens vrouw. Voor dezen wordt de zorg voor hun moeder te zwaar en zij regelen plaatsing in een verzorgingstehuis. Maar op de opnamedag vlucht Hagar en houdt zich schuil in en om een oude visfabriek. Hagar's leven in retrospect, als een monologue intérieur, is het meest fascinerende gedeelte van deze roman. De schrijfster creëert een tastbare figuur: bitter, moeilijk voor zichzelf en anderen, maar begrijpelijk.