Het uitgangspunt van David Graebers Schuld is even simpel als averechts. Is het niet vreemd dat mensen in een schuldverhouding tot elkaar staan? Schulden veranderen immoreel gedrag in moreel gedrag. Wat voor maatschappelijke verhoudingen zijn dat eigenlijk, die toelaten dat mensen tegenover elkaar staan als schuldenaars en schuldeisers?
Graeber geeft zeker niet het volledige antwoord op die vraag. Maar hij doet de lezer wel ontwaken uit de sluimer der vanzelfsprekendheid. Schulden zijn niet menselijk. Jagers en verzamelaars vonden ruil verwerpelijk. Graeber lardeert zijn betoog met een indrukwekkende hoeveelheid antropologisch en historisch materiaal, zodat de lezer een beeld krijgt van de genese en de geschiedenis van schuldverhoudingen. Dat beeld sluit soms aan bij de heersende opvattingen, maar het wijkt er ook vaak van af, zodat je als lezer voortdurend geneigd bent om zowel jezelf als Graeber in vraag te stellen.
Graebers centrale hypothese is dat ruil de dominante omgangsvorm tussen mensen is kunnen worden door de gelijktijdige opkomst van staat, muntgeld en markt. De dubbelgeboorte van staat en markt moet gebeurd zijn in Soemerië, 5000 jaar geleden. De Soemerische heersers konden een groot rijk uitbouwen door tienduizenden soldaten te mobiliseren, soldij te betalen, belastingen te heffen, edelmetalen te laten delven door slaven en in de buurt van de legernederzettingen markten te creëren, zodat de soldaten hun soldij konden ruilen voor iets tastbaars. Staat, muntgeld, slavernij en markten hebben elkaar dus in het leven geroepen. Dat kan niet anders dan gebeurd zijn tijdens orgieën van geweld. Alle imperia van de oudheid zijn op die manier uitgebouwd. Het ‘militair-muntgeld-slavernij-complex’ vormt het duistere hart van de wereldgeschiedenis. Het heeft ervoor gezorgd dat we een berekenende houding hebben leren innemen tegenover elkaar, dat we abstract hebben leren denken, dat we de wereld leerden opvatten als een reusachtige verzameling bezittingen, dat we morele verhoudingen als schuldverhoudingen hebben leren zien, dat we wanhopig naar oplossingen hebben gezocht om uit die verstikkende wereld van schuld en bezit te ontsnappen.
Zo op een rijtje gezet, kan de indruk ontstaan dat Graeber een tikje ijl in het hoofd is of last heeft van de overmoed van de amateur, maar dat is beslist niet zo, want al gaat hij dan geen enkele grote vraag uit de weg en al marcheert hij met zevenmijlslaarzen door de geschiedenis, toch geven zijn opflitsende inzichten en argumenten altijd weer te denken en verwijst hij naar solide bronnen. En bovenal: hij bevrijdt de lezer van enkele kwalijke vanzelfsprekendheden waarmee het maatschappelijk debat over schulden al te zeer is beladen.
 
(Dit is een abstract van een artikel van Walter Weyns. De volledige tekst is verschenen in De Leeswolf 9, 2012.)
[Walter Weyns] Verberg tekst

Monetaire systemen en de wereld van het bankwezen roepen heden veel wezensvragen op; neem bijvoorbeeld de protesten tegen World Economic Forum en de Occupy Beweging. In deze context heeft de auteur, die verbonden is als antropoloog aan Goldsmith University of London en daarnaast ervaring heeft als activist, veel aandacht gekregen voor zijn studie naar de ontwikkeling van het concept schuld en de verschillende verschijningsvormen daarvan. In een chronologische aanpak laat hij zien hoe schuld, krediet, ruilmiddelen en geld in een bondgenootschap van krijgers en financiers een stempel hebben gedrukt op culturen over de gehele wereld, uiteenlopend van de Mesopotamiërs, Grieken en indianenstammen tot aan de moderne mens in China. Als visie voor de toekomst geeft hij de lezer mee dat het in situaties van doorgeschoten kredietverlening niet ongebruikelijk zou moeten zijn om schulden kwijt te schelden. Notenapparaat, bibliografie en register laten zien dat het even omvangrijke als goed leesbare werk niet alleen voor een groot publiek is bestemd, maar ook een plek in het wetenschappelijke discours zoekt. Verberg tekst